زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

اقدامات فرهنگی امام حسن عسکری





پیشوای یازدهم شیعیان، حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) طبق قول مشهور در هشتم ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود. طبرسی در اعلام الوری روز جمعه هشتم ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ هجری را روز ولادت حضرت داشته است. از خود آن حضرت نیز روایت شده است که فرمود: «تولد من در ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ هجری در مدینه می‌باشد».


۱ - زندگی‌نامه



پدر بزرگوار ایشان امام هادی (علیه‌السّلام) امام دهم شیعیان، و مادر بزرگوار آن حضرت که از برترین زنان عصر خود و از بانوان با عصمت و در نهایت عفت و پارسایی و پاکیزگی بود،
[۴] قرشی، باقر شریف، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری علیه‌السّلام، ص۲۱، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السّلام، ۱۳۷۱.
نامش سلیل، حدیث، حدیثه، سوسن و عسفان بوده است.
[۵] جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۳۶، قم، انصاریان، ۱۳۸۴.


۲ - ابن الرضا



امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) و پدرش امام هادی (علیه‌السّلام) و جدش امام جواد (علیه‌السّلام) به «ابن الرضا» مشهور بودند. علاوه بر این، آن حضرت و پدر بزرگوارش به «عسکریان» نیز مشهور می‌باشند؛ چرا که محله‌ای که این دو امام بزرگوار در آن محله، در شهر سامرا ساکن بودند، «عسکر» نامیده می‌شد. در حقیقت این محله منطقه‌ای نظامی بوده است که امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) و امام هادی (علیه‌السّلام) مجبور بودند در آنجا زندگی کنند. از القاب امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) می‌توان به رفیق، زکی، فاضل، خالص، امین، صادق، صامت، طاهر و... اشاره کرد.

۳ - اوضاع سیاسی دوران امام



در این دوره حاکمیت جامعه اسلامی در دست خاندان عباسی بوده است. عباسیان از سال ۱۳۲ تا سال ۶۵۶ هجری امر حکومت جامعه اسلامی را در دست داشتند. ولادت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) مصادف با دوران حاکمیت واثق (۲۲۷-۲۳۲) بوده است. و از دیگر خلفای معاصر با آن حضرت می‌توان به متوکل، منتصر، مستعین، معتز، مهتدی و معتمد اشاره کرد.
[۸] طقوش، محمد سهیل، دولت عباسیان، ص۱۵۶، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰.

دوران امامت حضرت مصادف با حاکمیت معتز، مهتدی و معتمد بوده است. فشار و سخت‌گیری خلفای عباسی نسبت به ائمه شیعه خصوصا امام هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام) بیشتر بود. به همین جهت خلفای عباسی امام هادی (علیه‌السّلام) و فرزندش امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) را به مرکز خلافت (سامرا) آوردند تا از نزدیک مراقب آن‌ها باشند. مشخص نیست در چه تاریخی امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) و پدر بزرگوارشان را به سامرا آوردند، آنچه مسلم است این است که آوردن این دو امام بزرگوار به مرکز خلافت عباسی به منظور کنترل رفت و آمد شیعیان با آن‌ها بوده است، تا به این وسیله احتمال هر نوع قیامی را از بین برده باشند.

۳.۱ - توقیع و خفقان


امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) طبق نقلی ناگزیر بود هر هفته روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه در دارالخلافه حاضر شود. یکی از شیعیان نقل می‌کند در یکی از روزهایی که قرار بود امام (علیه‌السّلام) به دارالخلافه برود. ما در نقطه‌ای به انتظار دیدار وی جمع شدیم، در این حال توقیعی از طرف آن حضرت بدین مضمون به ما رسید:
«کسی بر من سلام و حتی اشاره هم به طرف من نکند، زیرا که در امان نیستید».
این روایت به خوبی نشان می‌دهد که امام (علیه‌السّلام) و شیعیان تا چه حد تحت نظر و کنترل دستگاه خلافت بوده‌اند، و امام (علیه‌السّلام) نیز با رعایت تقیه جان خویش و شیعیان را حفظ می‌کرده است. علاوه بر این امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) با ادامه دادن سیاست تعیین وکلا در مناطق گوناگون، ارتباط مخفیانه خویش را با شیعیان حفظ می‌کرد. به عنوان نمونه عثمان بن سعید که پس از امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) وکیل و نائب خاص امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بوده است، از وکلای مورد اعتماد امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) بوده است. عثمان بن سعید تحت پوشش شغل روغن فروشی در حقیقت واسطه امام (علیه‌السّلام) و شیعیان بود.

۴ - فعالیت‌های فرهنگی و علمی



در دوران امام یازدهم، یعنی نیمه اول قرن سوم هجری، فرقه‌ها و مذاهب مختلفی در درون جامعه اسلامی شکل گرفته بود. عالمان این مذاهب درصدد گسترش عقاید باطل و انحرافی خویش بودند. امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) علاوه بر مبارزات سیاسی که عمدتا به صورت پنهان و در قالب سیستم پنهانی وکالت دنبال می‌شد، با این فرقه‌های منحرف نیز برخورد داشت، انحرافات آن‌ها را بیان می‌کرد و شیعیان را از افتادن در دام آنان نجات می‌داد. از جمله این فرقه‌ها انحرافی می‌توان به غالیان، صوفیان مفوضه، واقفیه، معتزله، ثنویه و جاعلان حدیث اشاره کرد. ما در این بخش به صورت بسیار مختصری به ذکر پاره‌ای از این گروه‌ها می‌پردازیم.

۴.۱ - برخورد با غالیان


امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) در خصوص سخنان انحرافی غالیان که گاهی ائمه را در حد الوهیت بالا می‌بردند و با افکار غلو آمیز خویش مسلمانان را منحرف می‌کردند، می‌فرمودند:
«این سخنان از دین ما نیست از آن‌ها دوری کنید».

۴.۲ - برخورد با صوفیان


آن حضرت در حدیثی به عقاید انحرافی صوفیه اشاره فرمودند و شیعیان را از رفت و آمد با آن‌ها بر حذر داشتند.
[۱۳] طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۱، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.


۴.۳ - برخورد با مفوضه


آن حضرت در خصوص مفوضه که معتقد بودند خداوند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را خلق کرد و سپس امر آفرینش را به او یا ائمه واگذار کرد، می‌فرمودند:
«آن‌ها دروغ می‌گویند... قلوب ما ظرف مشیت الهی است. هرگاه خدا خواست ما هم می‌خواهیم».

۴.۴ - برخورد با واقفیه


امام حسن (علیه‌السّلام)، واقفیه
[۱۵] طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۲، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
که در یکی از ائمه توقف می‌کردند و امامان پس از وی را قبول نداشتند، را نیز نکوهش می‌کردند و از آن‌ها بیزاری جستند.
[۱۶] طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۳، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
در روایتی، حضرت فرمودند:
«کسی که امامت آخرین ما را انکار نماید، گویی امامت نخستین ما را انکار کرده است».
[۱۷] طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۳، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.


۴.۵ - برخورد با عالم نماها


در زمان امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) فردی از فرقه معتزله به نام اسحاق کندی کتابی تحت عنوان "تناقض القرآن" نوشت. امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، به یکی از شاگردان اسحاق کندی دلیل و برهانی قاطع القاء کرد تا به اسحاق کندی برساند. اسحاق کندی پس از عجز در مقابل برهان امام (علیه‌السّلام) کتاب خویش را سوزاند.
[۱۸] قرشی، باقر شریف، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری علیه‌السّلام، ص۲۶۶-۲۶۸، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السّلام، ۱۳۷۱.


۴.۶ - برخورد با ثنویه


امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) در مورد ثنویه که قائل بودند نور و ظلمت دو چیز ازلی و قدیم هستند، به گونه‌ای برخورد کردند که گویا فرد ثنوی مورد رحمت الهی واقع نمی‌شود. فردی نامه‌ای، محضر امام (علیه‌السّلام) فرستاد و از آن حضرت درخواست کرد که برای پدر و مادرش دعا کند. در حالی که مادرش مؤمنه بود و پدرش ثنوی حضرت در جواب نوشت خداوند مادرت را مورد رحمت قرار دهد.

۵ - شهادت امام حسن عسکری



امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری، در شهر سامرا به شهادت رسید. قول مشهور این است که آن حضرت در سن ۲۸ سالگی به شهادت رسیده است. در روایتی آمده است:
«وقتی امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) رحلت کرد، صدای شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد می‌زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه برای تدفین آماده شدند. بازار به حال تعطیل درآمد... در آن روز، در سامرا قیامتی برپا بود».

۶ - عناوین مرتبط



امام حسن عسکری علیه‌السلام؛ امامت امام حسن عسکری؛ شهادت امام حسن عسکری؛ اصحاب امام حسن عسکری؛ تفسیر امام حسن عسکری.

۷ - پانویس


 
۱. محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۳۱۳، قم، المؤتمر العالمی لافیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳، چاپ اول.    
۲. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۳۱، قم، آل البیت علیهم‌السّلام، ۱۴۱۷، چاپ اول.    
۳. طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، ص۴۲۶، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، چاپ سوم.    
۴. قرشی، باقر شریف، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری علیه‌السّلام، ص۲۱، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السّلام، ۱۳۷۱.
۵. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۳۶، قم، انصاریان، ۱۳۸۴.
۶. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۳۱، قم، آل البیت علیهم‌السّلام، ۱۴۱۷، چاپ اول.    
۷. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۰، ص۲۳۵، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳.    
۸. طقوش، محمد سهیل، دولت عباسیان، ص۱۵۶، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰.
۹. مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۵۲۳، قم، کتابفروشی مصطفوی.    
۱۰. رواندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائج، ج۱، ص۴۴۵، تحقیق مدرسه الامام المهدی علیه‌السّلام، قم، ۱۴۰۹.    
۱۱. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص ۳۵۶، تهران، مکتبه نینوی.    
۱۲. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ص۸۰۳، قم، آل البیت علیهم‌السّلام، ۱۴۰۴.    
۱۳. طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۱، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
۱۴. طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، ص۵۰۶، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، چاپ سوم.    
۱۵. طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۲، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
۱۶. طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۳، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
۱۷. طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ص۲۶۳، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹.
۱۸. قرشی، باقر شریف، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری علیه‌السّلام، ص۲۶۶-۲۶۸، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السّلام، ۱۳۷۱.
۱۹. رواندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائج، ج۱، ص۴۴۵، تحقیق مدرسه الامام المهدی علیه‌السّلام، قم، ۱۴۰۹.    
۲۰. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه احوال الائمه، ج۳، ص۲۲۱، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵.    
۲۱. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۰، ص۳۳۱، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳.    
۲۲. صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۴۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۹.    


۸ - منبع


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اقدامات فرهنگی امام حسن عسکری»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۲.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.